Mandanowie


  1. Wprowadzenie.


Grupa plemienna, która później została nazwana Mandan, przybyła ze wschodu i południa na prerie Dakoty Północnej około roku 900. Stopniowo przemieszczała się na północ wzdłuż rzeki Missouri aż w końcu dotarła do Dakoty Północnej około roku 1000. Wioska „On-A-Slant” została założona w połowie wieku XV.

Indianie Mandan różnili się tym od innych plemion, że byli ludem farmerskim, mieszkającym w domach pokrytych ziemią- czyli ziemiankach. Z powodu rolnictwa budowali oni swoje wioski na żyznych, mokrych glebach lub obok rzeki. Jedno z tłumaczeń słowa „Mandan” znaczy właśnie „Mieszkaniec Rzeki” albo „Mieszkający nad rzeką”. Sami Mandan nazywali siebie „Nu eta” albo „My Ludzie”.

Wioska „On-A-Slant” leżała nad zachodnim brzegiem rzeki Missouri. Nie znajdowała się tam tylko ze względu na żyzne gleby, ale również dlatego, że rzeka zapewniała naturalną ochronę. Tak więc wioska była ze wschodu ochraniana przez rzekę, z północy przez wąwóz, a przez palisadę i rów z zachodu (a wszystko to żeby Siuksom trudniej było napaść na wioskę przyp.tłum.).


  1. Pozostałości Archeologiczne


Wioska „On-A-Slant”, jak wynika z wykopalisk archeologicznych, składała się z 75 ziemianek, a w każdej z nich mieszkało ok. 10 ludzi. Oprócz tej wioski nad rzeką Missouri znajdowało się jeszcze kilka Wiosek Mandan. Nie wiadomo jednak dokładnie ile ich było. Lewis i Clark, którzy przemierzali Dakotę Północną w 1804 roku pisali: „Indianie Mandan żyją w dziewięciu wioskach położonych nad ujściem Heart River”.


  1. Ziemianki


Ziemianki były domami Mandan. Podczas ich budowy odprawiano wiele ceremonii. Starsza kobieta, która mieszkała po prawej stronie nowego domu, była proszona o pobłogosławienie go. Za błogosławieństwo urządzano dla niej ucztę i otrzymywała dary.

Ziemianki były budowane wiosną przez kobiety i do nich też należały. Materiały takie jak trawa, wierzbowe gałęzie czy pale były zbierane jesienią.

Szkielet ziemianki zwykle był skonstruowany z drzewa bawełnianego, ale inne gatunki drzew również były dopuszczalne. Kiedy szkielet był już skonstruowany, był on pokrywany grubymi matami zrobionymi z wierzby, trawy, gliny i ziemi. To sprawiało, że Dom był solidny oraz chłodny latem. Typowa ziemianka mierzyła od 20 do 40 stóp średnicy i od 15 do 20 stóp wysokości. Była ona na tyle przestronna, że mogło tam mieszkać kilka osób. Zbudowanie ziemianki zajmowało od 10 do 17 dni i można było ją zamieszkiwać około 10 lat.

Wnętrze, które było schludne i funkcjonalne było zajęte przez jedną rodzinę i wszystkie rzeczy do niej należące. Na ziemi leżały pięknie utkane trzcinowe maty. Po prawej stronie wisiały ubrania, torby, woreczki na leki oraz tarcze. Mogły się tam również znajdować łuki i strzały. Po prawej stronie przy ścianie stał szałas pary, mający najczęściej 4 lub 5 stóp szerokości.

Na środku dachu znajdowała się okrągła dziura służąca jako dojście światła oraz komin. Dziurę ta pokrywała klapka i otwierano ją kiedy było to potrzebne. Miejsce na ogień miało zwykle stopę głębokości, 3 stopy średnicy i było otoczone kamieniami. Garnki, łyżki z rogu bizona i przybory kuchenne leżały obok ogniska. Miękkie, bizonie maty służyły za siedzenia wokół ogniska.

Dachy ziemianek były całkowicie zapełnione. Tylko jedna osoba była upoważniona by wchodzić na dach. Znajdowały się tam czaszki bizonie, garnki czy też dziecięce sanki zrobione z żeber bizona.

W czasie ostrej zimy Mandan przenosili się do tymczasowych, zimowych wiosek położonych w lesie. Drzewa chroniły przed zimnem i zapewniały opał.

Wnętrze ziemianki Karl Bodmer


http://www.bmeworld.com/flesh/mattokeepa.html to link do brutalnych zdjęć :P


  1. Centrum wioski


Otwarta przestrzeń w kształcie koła, mająca 150 stóp średnicy była centrum wioski. Centrum było zawsze czyste i wysprzątane. Spotykano się tam w czasie publicznych uroczystości, gier, ceremonii czy parad. Robiono tam czasem uczty składające się z trzech głównych potraw serwowanych w drewnianych miskach. Podawano pemmikan, szpik kostny, pieczone bizonie żeberka i pudding jagodowy.


  1. Ceremonialna ziemianka


Wierzenia Mandan były unikatowe. Wierzyli w jedną duchową istotę zwaną Panem Życia, Pierwszym Stworzycielem czy też Wielkim Duchem.

W ceremonialne ziemiance odprawiano najważniejszą ceremonie Mandan, trwającą cztery dni O-Kee-pa. Ceremonia ta miała kilka celów:

A. Świętowanie ustępujących wód rzecznych

B. Opowiedzenie historii i legend Mandan

C. Zachęcenie Wielkiego Ducha by patrzył przychylnie na wioskę

D. Odtańczenie tańca bizona, który miał zapewnić zapas jedzenia

E. Uhonorowanie młodych mężczyzn, którzy osiągnęli dojrzałość

Podczas tej ceremonii medicine man wycinał dziurę młodym mężczyznom w klatce piersiowej, przewlekał przez nie rzemień i wieszał ich na suficie ceremonialnej ziemianki (jest to pokazane w filmie „Człowiek zwany koniem”, ceremonia ta jednak nie miała miejsca u Siuksów, jak pokazano w filmie, a właśnie u Mandan- przyp.tłum.) .

O-Kee-Pa George Catlin


  1. Rodzina


Dziadkowie, rodzice, córki ze swymi mężami oraz dzieci mieszkali w jednej ziemiance. Mandan mieli 13 klanów, przynależność do klanu była przekazywana z matki na córkę.

Życie rodzinne było szczęśliwe, wiele uwagi poświęcano dzieciom. Miejsce dla dzieci w ziemiance znajdowało się po lewej stronie wejścia. Dzieci były zdyscyplinowane i nigdy nie biegały po całej ziemiance.

Poligamia była spotykana, ale nie powszechna. Kobiety były skromne, pełne gracji, uprzejme i pracowite. Do ich pracy należało uprawianie ziemi, przynoszenie chrustu na opał i wody, robienie ubrań oraz budowanie ziemianek.

Rozwaga, duma i honor były charakterystyczne dla mężczyzn. Wymagano od nich by dbali o swe ciała i umysły, co miało im pomóc w używaniu broni. Ich zadaniem było zdobywanie pożywienia, obrona wioski, robienie broni oraz zbieranie żniw. Wszystkie te zadanie były bardzo ważne dla życia wioski.

Mandan byli opisywanie przez białych jako przyjaźnie nastawieni i pokojowi ludzie. Odwiedzający ich byli traktowani bardzo dobrze. LaVerendrye, który w 1738 roku jako pierwszy ich odwiedził pisał tak: „Ich zasadą jest nakarmienie syto każdego, kto ich odwiedzi”

Handel był bardzo ważny dla Mandan. Byli oni bardzo zainteresowani rzeczami białych ludzi takimi jak broń, amunicja czy metalowe garnki.


  1. Rusztowania


Mandan używali trzech rodzi rusztowań:

A. Rusztowanie na kukurydze

Zbudowane było z sześciu pionowych pali. Używany był do suszenia kukurydzy, mięsa, dzikich owoców i kabaczków.

B. Rusztowanie do obserwowania

Dzieci i kobiety używały tego rusztowania do obrony swoich ogrodów przed ptakami i zwierzętami.

C. Rusztowanie dla zmarłych

Rusztowanie to było położone na tyłach wioski. Przed umieszczeniem na nim, zmarły był myty, naoliwiany, malowany i ubierany w swoje najlepsze ubranie. Wokół niego leżały liście, słodka trawa i szałwia.

Ciało było położone na rusztowaniu z nogami zwróconymi na wschód. Rzeczy osobiste takie jak łuk, tarcza, fajka, nóż czy bęben leżały wokoło ciała. Ciało pozostawiano na rusztowaniu tak długo aż rusztowanie nie zniszczyło się i nie spadło na ziemię. Wtedy klan zakopywał pozostałości. Czaszki leżały na środku tworząc okrąg z twarzami zwróconymi do środka. Na środku tego okręgu leżały dwie bizonie czaszki ceremonialne flagi. Rodzina często odwiedzała cmentarz i przynosiła jedzenie oraz inne dary dla zmarłych.


  1. Rolniczy tryb życia


Wszyscy Mandan byli rolnikami. Każda rodzina uprawiała od 12 do 15 akrów ziemi. Głównymi uprawami było trzynaście gatunków kukurydzy, fasola, kabaczki, słoneczniki i melony. Kukurydza była podawana z fasolą lub gotowana. Proste, lekkie posiłki były podawane dwa razy dziennie. Jedzono też jagody, śliwki, wiśnie, dziką rzepę, rybę oraz jelenie i bizonie mięso.

Mężczyźni Mandan hodowali tytoń w osobnym ogródku. Ich tytoń był specjalną mieszanką składającą się z liści tytoniu i „kinni kinnick”. Tylko starsi mogli palić. Mężczyźni trzymali swój tytoń w pięknych torbach razem z fajkami, stanowiły one ich uciechę i dumę.


  1. Zakończenie


Niestety w 1781 roku wioski Mandan znad Heart River zostały ogarnięte epidemią ospy. Przeżyło niewielu i zostali wypędzeni przez inne plemiona. Przenieśli się na północ, idąc wzdłuż Missouri i osiedlili się w pobliżu Hidatsa, koło Knife River. W 1837 roku uderzyła w nich kolejna epidemia ospy i z 2500 ludzi zostało ich mniej niż 250.

Dziś potomkowie Mandan żyją w rezerwacie Fort Berthold (Dakota Północna) razem z Hidatsa i Arikara.


Jest to moje własne tłumaczenie. Tekst pochodzi z broszury, którą kupiłam będąc w wiosce (skansenie) Mandanów w Dakocie Północnej. Kasia Pośpiech


Zobacz też:


1. http://pbsvideodb.pbs.org/resources/lewisclark/primary/ps_01.html

2. http://www.firstpeople.us/pictures/art/odd-sizes/ls/Bull-Dance-Mandan-O-kee-pa-Ceremony-900x742.html

3. http://www.firstpeople.us/pictures/art/odd-sizes/ls/Medicine-Lodge-O-kee-pa-Ceremony-900x765.html