10 lat po Ipperwash


We wrześniu 2005 roku minęło dziesięć lat od czasu protestu kanadyjskich Indian w Prowincjonalnym Parku Ipperwash w Ontario. W wyniku interwencji policji zginął wówczas jeden z uczestników protestu, Dudley George. Akcja w Parku Ipperwash we wrześniu 1995 roku stała się – obok konfrontacji w Gustafsen Lake w Kolumbii Brytyjskiej latem tego samego roku - jednym z najgłośniejszych indiańskich protestów kanadyjskich Indian od czasu okupacji Oka przez Stowarzyszenie Wojowników Mohawków w 1990 roku, a procesy i kontrowersje dotyczące okoliczności tego dramatu trwają do dziś.

Ta historia rozpoczęła się w 1942 roku. Trwała II wojna światowa. Na mocy ustawy o działaniach na wypadek wojny rząd federalny zajął 16 hektarów położone nad wschodnim brzegiem Jeziora Huron i należące do grupy Czipewejów z rezerwatu Stony Point, by stworzyć tam wojskowy ośrodek szkoleniowy – Camp Ipperwash. 22 rodziny ze Stony Point przesiedlono do małego sąsiedniego rezerwatu Kettle Point. Wysiedleni starzy Indianie pamiętają, że obiecano im zwrot ziemi, gdy po wojnie nie będzie już armii potrzebna. Różni urzędnicy do dziś zaczynają swoje wyjaśnienia tamtej sytuacji od “tak, ale...”.

Gdy wojna skończyła się i 31 maja 1946 roku bazę zamknięto, Czipewejowie ze Stony Point wystąpili o zwrot odebranej im ziemi. Chcieli wrócić do dawnego rezerwatu i chronić stare miejsca pochówku, zniszczone częściowo jeszcze w latach 30., po wydzieleniu w 1927 roku z części rezerwatu Prowincjonalnego Parku Ipperwash. Jednak zaczynała się właśnie zimna wojna i wojsko odmówiło zwrotu bazy. Przez kolejne lata organizowano w Camp Ipperwash obozy szkoleniowe dla kadetów. Dziś już wiadomo, że składowano tam również niebezpieczne dla środowiska chemikalia.

W 1981 roku rząd Ontario wypłacił Czipewejom z tzw. Pierwszego Narodu Stony Point i Kettle Point 2,5 mln dolarów z tytułu użytkowania tubylczej ziemi i ponownie przyrzekł, że wróci ona do prawowitych właścicieli, gdy wojsko opuści bazę. W latach 80. negocjacje w sprawie zwrotu Ipperwash kontynuowano, lecz federalny Departament do Spraw Indian, który w 1942 roku osiedlił dwie grupy w jednym rezerwacie, odmawiał uznania Czipewejów ze Stony Point za odrębną grupę (ci ostatni twierdzą, że w wyniku urzędniczego błędu z 1919 roku dwie grupy Indian - Stony Point i Kettle Point - uznano nieprecyzyjnie za jedną grupę żyjącą w dwóch rezerwatach).

10 sierpnia 1992 roku władze Ontario przyznały, że dalsze korzystanie z bazy przez wojsko jest “błędne i bez uzasadnienia”.

50 lat po “czasowym” wysiedleniu, w maju 1993 roku, kilkudziesięciu dawnych mieszkańców Stony Point i ich potomków zajęło Camp Ipperwash, rozbijając namioty, stawiając prowizoryczne chaty i przyczepy kempingowe. Okupanci oświadczyli, że mają dość przedłużających się negocjacji z władzami i chcą wrócić do Stony Point. Rząd federalny odmówił uznania ich samodzielności, podobnie jak zainteresowana utrzymaniem jedności i całej rządowej pomocy rada plemienna Kettle i Stony Point (władze wykorzystały to w typowy dla siebie sposób twierdząc, iż cały problem jest wynikiem wewnętrznych konfliktów między rywalizującymi frakcjami samych Indian).

12 września tego samego roku grupa protestujących Indian wyruszyła w trwający dwa i pół tygodnia marsz protestacyjny do Ottawy. Jednym z uczestników marszu i mówcą na Uniwersytecie Trent w Peterborough był weteran II wojny światowej w Europie Graham George. Był on jednym z Indian ze Stony Point, którym obiecano, że po wojnie będą mogli wrócić na dawne ziemie i otrzymają tam 40-akrowe działki.

Jednak większość nie-Indian z okolic południowego Ontario, mających spore walory rolnicze i turystyczne, jest przeciwna uleganiu indiańskim naciskom. Z kolei szereg tubylczych społeczności i organizacji z całej Kanady i US, w tym szef Zgromadzenia Pierwszych Narodów (AFN) Ovide Mercredi, opowiedziało się po stronie protestujących lub zaangażowało się w proces mediacji. Konflikt o Ipperwash zyskał rozgłos w prasie i Internecie.

W lutym 1994 roku rząd federalny zapowiedział, że rozważy możliwość zwrócenia Stony Point. Jednak zdaniem Indian przez rok nic nie zrobił w tej sprawie nic konkretnego.

Latem 1995 roku setka uczestników okupacji Ipperwash zajęła wojskowe baraki. Armia ewakuowała pilnujących bazy żołnierzy. Wcześniej przez dwa lata to stamtąd wojsko, policja Ontario i Ministerstwo zasobów naturalnych koordynowały akcje utrudniające życie uczestnikom okupacji, w dzień i w nocy patrolując okolicę, zatrzymując “podejrzanych osobników” i utrudniając Indianom dostęp osób i zaopatrzenia z zewnątrz.

4 września 1995 roku około 30 Indian rozszerzyło protest na sąsiedni Prowincjonalny Park Ipperwash. Chcieli w ten sposób wymóc na władzach przyspieszenie decyzji o zwrocie terenów, na których ich zdaniem znajduje się stary indiański cmentarz (choć rządowe badania terenowe tego nie potwierdzają). Wcześniej, w sierpniu, sąd uznał, że nad transakcjami z 1927 roku o utworzeniu z części rezerwatu Stony Point tzw. Parku Ipperwash “unosił się zapach moralnego fiaska“. Uznanie całej umowy za nielegalną i przekonanie, że zatwierdzający ją agent do spraw Indian nie miał wymaganej zgody całego plemienia leżało u podstaw roszczeń grupy, która zajęła Park.

Chociaż nowy rząd prowincji Ontario odmówił ponoć natychmiastowej interwencji, nocą 6 września 40-osobowy oddział policji Ontario zaatakował okupantów. W wyniku wymiany strzałów ciężko ranny został uczestnik protestu, 34-letni Dudley Anthony George (krewny Grahama). Brat i siostra postanowili odwieźć go do szpitala, ale policja zatrzymała ich samochód i oskarżyła ich o usiłowanie morderstwa. Dudley George zmarł krótko potem w szpitalu. Dwie inne osoby zostały tej samej nocy ranne. Uczestnicy protestu mówią, że nie byli uzbrojeni. Policja twierdzi, że odpowiadała jedynie na strzały.

12 lutego 1996 roku 24 uczestnikom protestu postawiono przed sądem zarzuty zajęcia siłą i okupowania terenów publicznych, zagrożone wyrokiem do 2 lat więzienia. 1 kwietnia rodzina zabitego oskarżyła w sądzie władze prowincji Ontario, w tym premiera Mike'a Harrisa, o spowodowanie śmierci Dudleya George'a. Po trwającym ponad rok procesie sierżant Kenneth Deanne z policji Otario został uznany winnym zaniedbania na służbie ze skutkiem śmiertelnym. Wyrok – obowiązek pracy społecznie użytecznej.

W marcu 1997 roku kanadyjska Komisja Roszczeń Indiańskich (ICC) potwierdziła wcześniejszy wyrok Sądu Najwyższego i uznała, że choć umowa z 1927 roku była ważna i bezwarunkowa, to Kanada nie wywiązała się z części towarzyszących jej zobowiązań wobec Indian. Komisja nakazała, by roszczenia Czipewejów do Parku Ipperwash zostały rozpatrzone w drodze dalszych negocjacji.

18 czerwca 1998 roku rząd federalny oraz Pierwszy Naród z Kettle i Stony Point podpisali porozumienie, na mocy którego Camp Ipperwash wrócił do Indian. Za użytkowanie bazy Czipewejowie otrzymali od 150 do 400 tysięcy dolarów odszkodowania – w sumie 26 mln dolarów. Rozpoczęto usuwanie szkód wyrządzonych przez wojsko. 9 kwietnia 1999 Komisja Praw Człowieka ONZ wezwała rząd Ontario do przeprowadzenia publicznego śledztwa w sprawie śmierci Dudleya George'a.

We wrześniu 1999 roku obrońcy skazanego policjanta oświadczyli, że dysponują nowymi dowodami, które mogą oczyścić ich klienta. Zapowiedzieli przedstawienie nowego świadka, który zezna, że uczestnicy protestu byli uzbrojeni i strzelali do wykonujących swoje obowiązki policjantów. Jednak 26 stycznia 2001 roku Sąd Najwyższy podtrzymał wyrok uznający winę funkcjonariusza.

W listopadzie 2001 roku były premier Mike Harris (który znów był w tym czasie premierem Ontario) zeznawał po raz pierwszy w procesie wytoczonym przed laty władzom przez rodzinę Dudleya George'a. Oświadczył, że nie wydawał policji rozkazu zaatakowania Indian okupujących Park Ipperwash. W lutym następnego roku ustępujący premier wytoczył proces przeciwko dziennikowi “Globe and Mail”, który napisał, że Harris jest “ściśle związany” z decyzją o skierowaniu policji przeciw protestującym Indianom.

We wrześniu 2002 roku Kenneth Deanne zrezygnował ostatecznie z wieloletnich starań o dalszą służbę w policji. Rok później rząd prowincji Ontario niechętnie zgodził się na ujawnienie policyjnych nagrań filmowych i zdjęć wykonanych we wrześniu 1995 roku podczas akcji w Ipperwash. Telewizja CDC zabiegała o ich ujawnienie przez trzy lata.

2 października 2003 roku rodzina zabitego wycofała oskarżenia przeciw byłemu premierowi i zgodziła się na ugodę z policją Ontario i przyjęcie 100 tysięcy dolarów odszkodowania za śmierć Dudleya George'a.

12 listopada roku nowy rząd prowincji Ontario, z premierem Daltonem McGuintym na czele, ogłosił zamiar wszczęcia publicznego śledztwa w sprawie wydarzeń w Ipperwash. Śledztwo rozpoczęło się w kwietniu 2004 roku w miejscowości Forrest koło Ipperwash i trwał przez rok 2005. Zeznawali kolejni świadkowie z Kettle i Stony Point, funkcjonariusze policji i władz Ontario oraz eksperci.

Chociaż wszystko rozpoczęło się przed 60. laty, gdy rząd federalny odmówił zwrotu Ipperwash Indianom, żaden z przedstawicieli rządu federalnego Kanady nie wziął póki co udziału w przesłuchaniach. Choć zakończenie śledztwa planowano początkowo na grudzień 2005 roku, to już wiadomo, że potrwa ono co najmniej do marca 2006.

Prowadzący przesłuchania sędzia Sidney Linden ocenia, że sporządzenie raportu końcowego może zająć kolejne pół roku. Oczekuje się, iż w raporcie znajdą się nie tylko ustalenia dotyczące rzeczywistego przebiegu wydarzeń i osób odpowiedzialnych za tragedię w Ipperwash, ale także zalecenia szeregu działań mających zapobiegać powtórzeniu się podobnych dramatów w przyszłości.


Oprac. Marek Nowocień